Kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa od ponad 750 lat wpisany jest w krajobraz górniczej Bochni. Należy do większych kościołów w Małopolsce i przypomina o latach świetności i religijności bochnian, ale też o dramatycznych wydarzeniach jakie dotknęły świątynię,  miasto i jego mieszkańców na przestrzeni wieków.

Historia i przemiany architektoniczne

Odkrycie soli kamiennej w Bochni i jej wydobycie na masową skalę, a wreszcie lokacja miasta w 1253 r., spowodowały napływ rzeszy osadników, fachowców od wydobycia soli, rzemieślników. Rosnąca liczba ludności sprawiła, że konieczna stała się fundacja najpierw drewnianej kaplicy użytkowanej przez cystersów przybyłych z Wąchocka, a następnie kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja. Wbrew tradycji ustnej przekazywanej w Bochni, jego fundatorką nie była święta Kinga, a księżna Grzymisława, co potwierdza dokument z 1278 r. Kościół ten był prawdopodobnie budowlą murowaną, wzniesioną w dominującym jeszcze w tym okresie stylu romańskim. Wyglądem mógł przypominać zachowane do dziś kościoły romańskie w Kościelcu, Prandocinie czy Wysocicach.

Świątynia ta przetrwała do początków XV w., kiedy to rozpoczęto budowę kościoła w stylu gotyckim. Budowę tą ukończono przed 1447 r., kiedy to świątynia spłonęła w wielkim pożarze miasta. Kościół odbudowano, ale w 1461 r. uległ ponownemu pożarowi, podobnie jak całe miasto. Odbudowany pod koniec XV w. zachował gotycką bryłę po dzień dzisiejszy.

Ważną cezurą w historii bocheńskiego kościoła parafialnego był rok 1655, kiedy to w czasie najazdu szwedzkiego, wybuchł pożar, który strawił gotycki dach, sklepienia nawy głównej i naw bocznych oraz znaczną część wyposażenia. Odbudowa kościoła trwała 10 lat i wspierana była przez ówczesnego króla Jana Kazimierza. Kościół przebudowany został w stylu barokowym, który szczególnie uwydatni się w latach 1762-1775. Z tego to okresu pochodzą prace snycerza Piotra Korneckiego z Gdowa, na czele z ołtarzem głównym. Wystrój wnętrz wzbogacony został elementami przeniesionymi z kościołów klasztornych dominikanów i bernardynów, po ich kasacie przez Austriaków.

W latach 1901-1905 świątynię gruntownie odrestaurowano w duchu neogotyku, przeprowadzając m. in. rekonstrukcje fasady zachodniej wg. projektu znanego architekta Jana Sasa-Zubrzyckiego. Kolejne prace przy kościele miały przeważnie charakter konserwatorski. Warto jednak przypomnieć, że w 1997 r. wykonano drzwi główne z brązu, a ukoronowaniem pięknej historii kościoła i bocheńskiej parafii było przyznanie przez papieża Jana Pawła II tytułu bazyliki mniejszej w 1999 r.

Wystrój artystyczny

Bocheńska bazylika jest miejscem, w którym występują różnorodne zabytki sztuki sakralnej, od średniowiecza począwszy na czasach współczesnych skończywszy. Wystrój artystyczny kościoła stanowi odbicie pobożności i hojności bocheńskiego mieszczaństwa na przestrzeni kilku wieków. Szczególnie cenny jest barokowo-rokokowy ołtarz główny - dzieło Piotra Korneckiego z 1772 r., z obrazem św. Mikołaja. W prezbiterium znajdują się barokowe stalle z 1667 r. z obrazami ilustrującymi żywot św. Jana Chrzciciela i św. Stanisława.

Oprócz ołtarza głównego w kościele zobaczymy jeszcze siedem ołtarzy bocznych barokowo-rokokowych, niegdyś miejsca kultu bocheńskich bractw religijnych i cechów rzemieślniczych. Z czasów średniowiecza pochodzi gotycka kaplica św. Kingi, z XV-wiecznymi malowidłami ściennymi i neogotyckim ołtarzem z obrazem świętej, namalowanym wg szkicu Jana Matejki przez Władysława Rossowskiego w 1893 r.

Dla wiernych najważniejszą miejscem w bocheńskiej bazylice jest jednak kaplica Matki Bożej Różańcowej wzniesiona w 1778 r. na wzór kaplicy maryjnej w kościele dominikanów. Wejście do kaplicy prowadzi przez barokowy portal z czarnego marmuru. Nad portalem ciekawe malowidło ścienne z 1769 r. przedstawiające scenę wrzucenia przez Kingę pierścienia do kopalni Marmarosz na Węgrzech. W środku kaplicy, w ołtarzu z czarnego marmuru , znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Bocheńskiej, pochodzący z I połowy XVI w., który pierwotnie znajdował się w kościele dominikanów. Słynący łaskami obraz koronowano papieskimi koronami Piusa XI - 7 października 1934 r.

Blisko kaplicy, w nawie południowej znajduje się ołtarz św. Antoniego z renesansową piękną płaskorzeźbą św. Jacka (zdaniem historyków sztuki być może jest dzieło Jana Marii Padovano, wybitnego rzeźbiarza doby odrodzenia w Polsce). Na ścianach całej świątyni znajdziemy liczne epitafia księży i zamożnych obywateli miasta z XVII - XIX w.

Na zewnątrz, na placu przykościelnym, usytuowana jest dzwonnica - dziś tylko rekonstrukcja unikatowego zabytku drewnianego budownictwa sakralnego, który niestety spłonął w 1987 r. Pierwotna dzwonnica pochodziła z XVI w, obecna mimo że jest tylko udaną rekonstrukcją została uwzględniona na szlaku architektury drewnianej woj. małopolskiego.

Oprócz tego, zwiedzając bocheńska farę, warto zwrócić uwagę na pamiątki związane z burzliwą historią miasta i Ojczyzny w XIX - XX wieku:

• pozłacany, wielki żyrandol w nawie głównej, ufundowany przez rodziny szlacheckie z cyrkułu bocheńskiego, jako wotum dziękczynne za ocalenie z rzezi galicyjskiej 1846 r.
• ufundowana w 1897 r. neorenesansowa tablica ku czci generała Jana Henryka Dąbrowskiego, twórcy Legionów Polskich we Włoszech, urodzonego w Pierzchowcu koło Bochni.
• Kaplica Pamięci Narodowej z 2001 r. z pamiątkową tablicą upamiętniającą ofiary Katynia, Charkowa i Miednoje pochodzące z Ziemi Bocheńskiej.

Ciekawostki

Szczególną uwagę zwraca zachodnia fasada kościoła z pięknym, gotyckim szczytem z XV w. nie mającym odpowiednika w architekturze Małopolski, a za to przypominającym kościoły gotyckie północnej Polski (np. kościół w Wiźnie)

W skarbcu bazyliki przechowywane są drogocenne relikwie Krzyża Świętego, pochodzące z dawnego klasztoru bernardynów oraz liczne pacyfikały, kielichy i oranty, kunsztownej roboty, pochodzące z XVI - XVII wieku.

Ołtarz główny (pięknie odnowiony w 2012 r.) powstał z inicjatywy konfederatów barskich, którzy zajęli Bochnię i żupę w 1768 r.  Ich żołnierskie składki stały się zalążkiem funduszu, do którego przyłączyli się duchowni oraz mieszczanie bocheńscy, dzięki czemu zebrano odpowiednią kwotę pieniędzy i zatrudniono znanego snycerza Piotra Korneckiego z Gdowa. Ofiarność konfederatów i bocheńskich mieszczan była ostatnią fundacją w czasach I Rzeczpospolitej, gdyż w roku 1772 dzieło Korneckiego było gotowe, a konfederacja upadła, co oznaczało I rozbiór ziem polskich.

Aż do XVIII stulecia,  w bezpośrednim otoczeniu kościoła znajdował się cmentarz, na którym chowano zmarłych mieszkańców miasta. Wpływowych dobrodziejów kościoła chowano w podziemiach świątyni w kryptach grobowych, które jednak w latach 1833-1835 zlikwidowano (podobnie jak cmentarz przykościelny) a szczątki zmarłych pogrzebano na cmentarzu komunalnym.

Więcej informacji o bocheńskiej bazylice św. Mikołaja można znaleźć TUTAJ