Kamień, co rośnie

Skała, którą posądza się iż rośnie, znajduje się na wzgórzu Dąbrowa w Woli Tarnawskiej k/Tarnawy. Skalna baszta, a jak chcą inni maczuga, grzyb, a nawet skała żółw, wypiętrza się z obszernej platformy zajmującej wierzchowinę wzniesienia. "Kamień żółw", gdyż taką nosi oficjalną nazwę ta piaskowcowo-zlepieńcowa baszta, jest czytelną formą działania na kamień zjawisk przyrodniczych, a więc niszczenia skał pod wpływem działania powietrza, wody oraz temperatury. Wyraźnie prześledzić można w tej bryle związek przyczynowy między odpornością poszczególnych warstw, a kształtowaniem się zewnętrznego obrysu skałki. Platforma stanowiąca podstawę skalnego grzyba stanowi nieregularną bryłę, sama zaś baszta rozszerzająca się kielichowato ku górze osiąga 8 metrów wysokości i 3 metry średnicy w kapeluszu. Tak ukształtowana skałka jest jedną z ciekawszych form ostańcowych w obrębie Pogórza Wiśnickiego. "Kamień żółw" stanowi też pomnik przyrody nieożywionej.

Na skalnym lipnickim kręgu

Jest to najobszerniejszy zespół piaskowcowych ostańców rozrzuconych wśród pagórów Pogórza Wiśnickiego. Zajmują wierzchowinowe partie wzgórz otaczających szerokim pierścieniem Lipnicę Murowaną, która ma w nich naturalną oprawę swej urbanistyczno-architektonicznej urody. Dwie formacje skalne, a to "Kamień Grzyb" w rezerwacie Bukowiec w Połomiu Dużym oraz "Skamieniały Dwór" (pomnik przyrody "Skałki Chronowskie") są czytelnikom niniejszego serwisu już znane, pozostałe prezentujemy poniżej.

Poczesne miejsce w tej skalnej otoczce zajmują Kamienie na Paprotnej - ostańce skalne wypiętrzające się w obrębie tego rozległego masywu, są największą formacją skalną występującą na obszarze Wiśnicko - Lipnickiego Parku Krajobrazowego i w ogóle na Pogórzu Wiśnickim. Centralne wśród nich miejsce zajmuje grupa skał - pomnik przyrody nieożywionej "Kamienie Brodzińskiego", zalegające niższy wierzchołek Paprotnej (436 m). Cieszące się zasłużoną sławą kamienie zostały tak nazwane na cześć poety romantycznego, Kazimierza Brodzińskiego, który w czas swego dzieciństwa obrał te skały za "świątynię dumania".

Niezwykłość skalnego ustronia tkwi nie tylko w samych formach skalnych czy pięknie otaczającego ich lasu, lecz w kompleksowo pojętych wartościach przyrodniczych i krajoznawczych. Ich niezaprzeczalna atrakcyjność to także siły tajemne, które drzemią ukryte w kamiennym wnętrzu. Wierzyć, nie wierzyć? Skałki wykształcone są w postaci baszt, ambon, grzybów, występów i jest to grupa 9-ciu ostańców wierzchowinowych, niektóre warstwy piaskowca je budujące sięgają nawet 3 m miąższości. Piaskowcowe ostańce charakteryzują się ciekawą mikrorzeźbą powierzchni, cechuje je zróżnicowanie wielkości ziaren oraz miąższość warstw budujących. Wśród "Kamieni Brodzińskiego" wyróżnia się tzw. "Wielki Kamień", czyli baszta zajmująca szczyt wzgórza. Potężna bryła skałki sięga wysokości 10 m, a jej długość 16 m. Nie brak w tej grupie skałek również grzybów, jako form będących wynikiem zróżnicowanej odporności poszczególnych warstw piaskowca. Grzyby, a jest ich 3, znajdują się po zachodniej stronie wzgórza, około 30 m poniżej "Wielkiego Kamienia". Grzyby stoją w zwartej grupie, czym wyraźnie sugerują swą wcześniejszą formę monolitu. Ich trzony utworzone są w mniej odpornym na wietrzeniu piaskowcu, procesy wietrzeniowe wytworzyły nawet w nich formę głębokiej niszy (pieczary). Na ścianach zaś występują rzadkie formy skalnej mikro rzeźby. Do skałek prowadzi najstarszy na ziemi bocheńskiej szlak turystyczny, jest nim wyznakowany przez bocheńskich działaczy PTT szlak niebieski prowadzący z Bochni na południe i przecinający aż do Beskidów Pogórze Wiśnickie.

Leśny gąszcz pokrywający Paprotną, skrywa też wiele innych, choć nieco mniejszych, skalnych zabytków. Wychodnie występują w całym rejonie wzgórza. W tym obszarze przebiega bowiem pas warstw piaskowców wyłaniających się mniej więcej, co kilkaset metrów z powierzchni grzbietu formą baszt, ambon czy progów skalnych. Pas ów zaczyna się w południowej części pasma Paprotnej, między Bytomskiem a Łąktą Górną (Kosówka) tzw. "Trzy Skałki". Skałki te wykształcone są w postaci graniastych ambon wrośniętych w stok ścianą południową. Posiadają najbardziej oryginalną mikrorzeźbę ścian ze wszystkich ostańców występujących na prezentowanym obszarze.

Kolejne grupy ostańców skalnego kręgu występują na południe i południowy-wschód od Lipnicy Murowanej, w lasach pokrywających Duchową Górę (384 m). Nazwę swą góra zawdzięcza efektom głosowym docierającym na szczyt rano i wieczorem z położonej w dolinie Uszwicy Lipnicy Dolnej. Zda się, że to duchy gadają, których skalne kadłuby drzemią na zboczach. Nie omawiając każdej z tych grup z osobna, warto zaakcentować liczebność występujących to skałek, są to przeważnie ambony, ale nie brak też progów, grzęd czy niewielkich baszt skalnych. Tak przypadkiem się składa, że ciągną się one jakby wzdłuż szlaku węgierskiego, zdobiąc go swym skalnym wdziękiem i legendami z ich przyczyn powstałych.

... Gdy zmierzch nastaje, a księżyc się zjawia rumor straszliwy leci przez wzgórze,
Bo głazy wielkie "Duch Gór" przestawia w swoim królestwie - Duchowej Górze. ...

Ostańce piaskowce zalegają też na zamykających od południa Lipnicę Murowaną wzgórzach: Kramarzówka i Podlas, odległych od niej o około 2 km. Te podobne są swym wykształceniem i oczywiście budulcem do skałek z Duchowej Góry, stanowią bowiem tę samą formację geologiczną. I jak z innymi dotąd poznanymi skałkami, te też osnute są romantyczną legendą.

Nad Pluskawką

Po wąwozach i wierzchowinowych ostańcach, czas zaprezentować oryginalnie ukształtowane w skale koryto potoku. Jest nim odcinek Przegini przepływającej przez Rdzawę koło Kamionnej, nazwany Pluskawką, zapewne od charakterystycznego zachowania się tu wody. Skalny odcinek koryta zaczyna się ukośnie biegnącym na całą szerokość koryta progiem, stąd woda rozlewa się kilkoma nurtami po piaskowcowych płytach. Powierzchnie ławic piaskowcowych są mocno zwietrzałe, a wleczony nurtem wody żwir żłobi w płytach dna kanały i progi. Tymi podłużnymi rynnami, strugi wody śpiesznie dążą ku dolnym krańcom płyty zakończonej wyraźnym progiem. Tu przelewają się jej krawędzią, bądź spływają w dół głęboko wciętymi szczelinami. Spadające strumienie wody wydrążyły w podłożu poniżej skalnego progu obszerny kocioł, tzw. banior, a wyniesiony poza krąg spokojnej wody żwir i piasek, tworzy efektowne zamknięcie skalnego przełomu. Dolina potoku Pluskawka zwana też "Czosnkową Doliną" jest ciekawym obszarem zjawisk przyrodniczych, tworzą one tutaj oryginalną kompozycję skalno - leśnego ustronia.

Zakończmy ten szkic o skalnych ostańcach bocheńszczyzny słowami wiersza oddającymi może najtrafniej sens ich poznawania:

" ... Morskiego osadu postać skamieniała wypełnia litą skałą ostępy Pogórza,
Przez listowia ścianę widnieje cała - ostaniec skalny z gąszczu się wynurza... "

Życzymy by w wędrówkach po Pogórzu Wiśnickim towarzyszyły nam one nieustannie...

Czesław Anioł