Położony na prawym brzegu Raby Gawłów, to wieś która w tym roku obchodzi 650 lat istnienia. Historia tej niewielkiej miejscowości zaskakuje nas wizytą króla Kazimierza Wielkiego czy osadnictwem kolonistów austriackich, którzy przez ponad 150 lat tworzyli razem z rdzennymi mieszkańcami społeczność Gawłowa. W Gawłowie warto się zatrzymać, choćby po to, by zobaczyć dawny zbór (dziś kościół parafialny wpisany na Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce) i cmentarz ewangelicki, czy kwaterę wojskową żołnierzy poległych w I wojnie światowej.

Najstarsze ślady osadnictwa na terenie dzisiejszego Gawłowa pochodzą z okresu neolitu (4500 – 1800 lat p.n.e). Archeolodzy na tym terenie znaleźli m.in. krzemienne narzędzia, kamienną siekierkę oraz fragmenty neolitycznych naczyń glinianych. W trakcie badań powierzchniowych odkryto także ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego z X - XIII wieku.

Rawicz - herb pierwszych właścicieli GawłowaNazwa wioski wg Piotra Galasa jest nazwą patronimiczną i pochodzi od imienia Gaweł. Po raz pierwszy Gawłów pojawia się w dokumentach w 1365 r. Wtedy to, na prośbę Leonarda h. Rawicz, dziedzica Gawłowa, król Kazimierz Wielki ustanowił granice tej wsi z powodu szkód wyrządzonych mu przez podrzędczego z Niepołomic i i jego ludzi. Król osobiście, w towarzystwie dworzan i starych kmieci, obchodził granice wsi i kazał sypać kopce graniczne. Uznał skargę Leonarda i w nagrodę za poniesione krzywdy zezwolił mu w wyznaczonych granicach polować na zwierzynę, wypasać trzodę, łowić ryby w jego jeziorach, zakładać barcie, kosić łąki, ścinać własne lasy na swój użytek i na budowę. Przy tej okazji Gawłów otrzymał również korzystniejsze prawo niemieckie i immunitet sądowy, a jego właściciel prawo założenia nowej osady (Gawłówka).

Kolejnymi dziedzicami Gawłowa na przełomie XIV i XV wieku byli: Leonard (syn wspomnianego wyżej Leonarda) oraz Dominik. Władali oni również nowo założonymi osadami w Baczkowie i Gawłówku.  Później wieś należała do Piotra Cikowskiego i Piotra z Kurowa. Na krótko, od 1433 r. wieś była własnością królewską i przyłączona została do dóbr niepołomickich.

W 1465 r. Gawłowem przejściowo władali Kmitowie, będący właścicielami Wiśnicza. Jednak zbyt odległe położenie Gawłowa od Wiśnicza zadecydowało o odsprzedaży tych ziem. W II połowie XV wieku osadą władali Kuropatwowie z Łańcuchowa, herbu Szreniawa.

W średniowieczu w Gawłowie zbudowano młyn (pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1398), w wiosce była również karczma. Słodownictwo i piwowarstwo było oparte na produkcji słodu w miejscowych młynach oraz o plantacjach chmielu. Gawłów był głównym dostawcą ryb słodkowodnych do Bochni. Posiadał „rybniki” w pobliżu Grobki, po których została nazwa przysiółka Zastawie. Przez Gawłów wiodła droga solna z Bochni, przez Uście Solne ku Słomnikom. Szlak solny uściecki był pod bezpośrednią opieką i kontrolą żupy bocheńskiej, ona też, jak świadczy ordynacja z 1626, naprawiała drogę przez Gawłów.

Dodajmy, że w tym czasie Gawłów należał do parafii w Krzyżanowicach, a dziesięcina snopowa z całej wsi Gawłowa i Słomki wart. 11 grzywien składana była prebendzie w kaplicy zamkowej w Tęczynie.

Gawłów na mapie austriackiej z 1866 r.W czasie I rozbioru Polski (1772 r.), gdy Bocheńszczyzna znalazła się w rękach austriackich, Gawłów należał do dominium krzeczowskiego. Dobrami krzeczowskimi zarządzał wtedy podstarości Ignacy Dydyński, jednak dobra te utracił. Austriacy przejęli bowiem polskie królewszczyzny. W 1834 poprzez licytację właścicielem Nowego i Starego Gawłowa został Jakub Łasiński. W 1835 w poświadczonym dokumencie zakupu klucza krzeczowskiego przez Edwarda Homolacsa, został wymieniony Stary i Nowy Gawłów.

W latach 1785–1790 w Gawłowie nastąpiła kolonizacja niemiecka tzw. józefińska. W pierwszym okresie nastąpił masowy napływ kolonistów. Koloniści musieli najpierw dostać w Wiedniu paszporty kolonizacyjne, później wysyłani byli do poszczególnych miejscowości w Galicji.

Jednym z ważniejszych ośrodków kolonizacji stała się Bochnia, na którą zaborcy zwrócili szczególną uwagę w związku z przejęciem kopalni soli. Bardziej intensywna działalność kolonizacyjna rozpoczęła się po śmierci cesarzowej Marii Teresy i wstąpieniu na tron jej syna Józefa II.

cmentarz ewangelickiKoloniści, którzy przybyli do Gawłowa, utworzyli Nowy Gawłów.  Według zestawienia statystycznego z 1784 r. w Gawłowie osiadły 22 rodziny pochodzenia niemieckiego. Założyli oni tu na mocy Patentu Tolerancyjnego zbór luterański, dla którego w 1806 r. wybudowali drewniany dom modlitwy, który stał się naczelną świątynią dla ewangelików nie tylko z Gawłowa ale i również Bochni, Chodenic, Bogucic, Bratucic, Majkowic i Krzeczowa.

Gmina ewangelicka w Gawłowie utrzymała w sąsiednich Majkowicach (obecnie remiza OSP) prywatną szkołę dla mniejszości niemieckiej. Koloniści gawłowscy pracowali w kopalni soli w Bochni. Szybko zasymilowali się z miejscową ludnością, część z nich przyjęła nawet katolicyzm.

Koloniści pochodzenia niemieckiego żyli w Gawłowie do 1945 r. , kiedy to obawiając się represji i prześladowań ze strony zbliżających się wojsk radzieckich uciekli na zachód. Pamiątką po ich pobycie jest cmentarz ewangelicki, na którym zachowało się kilkanaście kamiennych nagrobków z niemieckimi inskrypcjami z XIX w.  Z kolei dawny drewniany zbór ewangelicki, został w 1945 r. zamieniony na kościół parafialny pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli i istnieje do dziś (rozbudowany w ostatnich latach).

Na początku XX w. w Gawłowie, podobnie jak w sąsiednich wsiach było wielu zwolenników rozwijającego się ruchu ludowego, a zwłaszcza Polskiego Stronnictwa Ludowego.

Życie kulturalne i umysłowe wsi skupione było wokół Towarzystwa Szkoły Ludowej, które w 1909 r. w Gawłowie Nowym uruchomiło wypożyczalnie książek. W roku 1885  C.K. Rada Krajowa na mocy ustaw szkolnych z dnia 2 maja 1873 r. oraz 2 lutego 1885 r. zorganizowała w Gawłowie Starym szkołę etatową filialną, przyłączając ją do szkoły etatowej w Krzyżanowicach.

Kwatera z I wojny światowejNa przełomie 1914 i 1915 r. okolice Gawłowa stały się miejscem walk pierwszej wojny światowej, o czym przypomina niewielki cmentarz (nr 316), na którym pochowano 10 żołnierzy austriackich i 2 rosyjskich.

W okresie okupacji niemieckiej (1939-45) ważną role odegrał pastor zboru w Gawłowie Gruber, który chociaż był oskarżany o współpracę z okupantem niemieckim, to jednak wielokrotnie po kryjomu pomagał rodzinom w Bochni. Pod koniec wojny, w sąsiadujących z Gawłowem wsiach – Baczkowie, Majkowicach i Gawłówku, Niemcy wybudowali szereg betonowych schronów, które miano wykorzystać do obrony przed zbliżającymi się wojskami radzieckimi. Ich pozostałości można dziś odnaleźć w sąsiedztwie koryta Raby.