Skąd się wzięła nazwa Bochnia? Od bochenków chleba, bochnów soli, ukształtowania terenu w kształcie bochna czy może bagiennych terenów? Jak to ze starymi nazwami bywa, żadne wytłumaczenie nie jest do końca pewne, ale ustalenia historyków i językoznawców przybliżają nas do rozwiązania tej zagadki.

Sal de Bochegna

W 1198 r. patriarcha Jerozolimy Monachus wystawił dokument dla zakonu bożogrobców z Miechowa. Dokument ten, wśród posiadłości przyznanych klasztorowi, wymienia sól w miejscowości Bochegna (sal de Bochegna). Niewątpliwie jest to pierwsza wzmianka o osadzie w Bochni, w której wydobywano sól warzoną, pochodzącą ze słonych źródeł.  W dokumencie z 1234 r. czytamy o osadzie "Bocheno". W roku 1251 nazwa w obecnym brzmieniu Bochnia, a nie Bochegna, pojawia się w kronice Kapituły Katedralnej w Krakowie informującej o odkryciu soli twardej (kamiennej) w naszej miejscowości. Z kolei w przywileju lokacyjnym miasta z 1253 r. pojawia się nazwa "Bochnia" oraz jej niemiecki odpowiednik Saltzberg czyli Solna Góra.

Bochny i bochenki

Na pierwszy rzut oka nazwa Bochnia (lub jej zniekształcone formy) odnotowana w najstarszych dokumentach kojarzy nam się ze staropolskim słowem bochen albo bochenek. Czasem można spotkać wywody, że chodzi o bochny czyli duże bryły soli. Jak jednak powiedzieliśmy wcześniej pod koniec XII w. takiej soli (kamiennej) jeszcze w Bochni nie znano, nie może więc nazwa Bochegna odnotowana w 1198 r. pochodzić od takich form solnych.

J. Piotrowicz i J. Grzesiowski, znawcy tematyki wydobycia soli przed wiekami, stawiają hipotezę, że nazwa Bochnia może pochodzić od ukształtowania terenu części miasta przypominającego kształtem bochen. Chodzi o garb, na którym w 1253 r. lokowano miasto, z kulminacją w rejonie dzisiejszej Zespołu Szkół Ogólnokształcących i Bursy. Rzecz jednak w tym, że z badań archeologicznych wynika, że na przełomie XII i XIII w. zarówno warzelnie soli jak i osady mieszkalne położone były w rejonie Babicy i późniejszego kościoła św. Mikołaja i zamku żupnego, a więc raczej poniżej owego garbu w kształcie "bochna".

Trudno się też zgodzić z językoznawcą Kazimierzem Rymutem, który w swojej pracy Nazwy miast Polski uważa, że nazwa Bochnia pochodzi od osoby o przezwisku Bochen. Żadne wzmianki źródłowe nie wymieniają takiej postaci, więc taką etymologię możemy pozostawić tylko w sferze hipotez i przypuszczeń bez pokrycia w źródłach.

Bagna, moczary i sól

Wydaje się, że najbardziej prawdopodobne wyjaśnienie nazwy Bochnia zaproponował językoznawca Stanisław Rospond. W swojej pracy Słownik etymologiczny miast i gmin PRL zwrócił uwagę, że rdzeń "boch"  występuje w nazwach geograficznych, zwłaszcza wodnych i zapewne oznaczała pierwotnie "zagłębienie moczarowate". W języku starosłowiańskim miało to oznaczać trudne do przebycia bagna. Ze wzmianek źródłowych i badań geologicznych wiemy, że właśnie w bezpośrednim otoczeniu potoku Babica oraz wpadającego do niego potoku Murowianka miały powstać pierwsze warzelnie soli, a w ich sąsiedztwie osady ludzkie. Dzisiaj Babica jest uregulowana, a na terenie miasta przykryta nawierzchnią ulic, ale trzeba pamiętać że pierwotnie były to rzeczywiście tereny podmokłe, a jeszcze w następnych stuleciach znajdujemy wzmianki o trudnym do przebycia błocie na ulicy Trudnej, w bezpośrednim sąsiedztwie rzeczki. Zresztą sam potok wymieniony został w źródłach pisanych wcześniej niż sama Bochnia, bo w 1136 r., w bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego II wydanej dla arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Wśród dochodów tego arcybiskupstwa wymieniona jest sól w miejscowości Babica pod Krakowem("Babiza apud Cracoviam"). Problem w tym, że historycy nie są zgodni gdzie ten solonośny obszar "Babiza" się znajdował. Większość skłania się właśnie do terenów dzisiejszej Bochni, ale są i tacy którzy widzą ją w Skawinie. Jeśli przyjąć tą pierwszą wersję, to już w XII wieku w podmokłej i bagnistej dolinie Babicy, bogatej w słone źródła uzyskiwano sól warzoną, a niedaleko owych"bochów" powstawały osady ludzkie. Czyż nie była to właśnie owa "Bochegna"?

 Ważniejsza bibliografia:

• S. Kobiela, Spacer szlakiem bocheńskich zagadek historycznych, Wiadomości Bocheńskie, Rok XXI, nr 2, lato 2011, s. 5-6
• S. Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984
• K. Rymut, Nazwy miast Polski, Wrocław 1980
• S. Mateszew, Osadnictwo i stosunki własnościowe do końca XV w. [w:] Bochnia. Dzieje miasta i regionu, pod red. F. Kiryka i Z. Ruty, Kraków 1980
• A. Jodłowski, Najstarsze dzieje osadnictwa i warzelnictwa solnego w rejonie Bochni (do połowy XIII w.) [w:] Bochnia. Dzieje miasta i regionu. Suplement, Kraków 1986s. 10-11