Udział mieszkańców Bocheńszczyzny w powstaniu styczniowym lub ich wkład w pomoc dla tego największego zrywu zbrojnego Polaków w czasach zaborów upamiętniają wyjątkowe krzyże. Dzięki wierze i świadomości  mieszkańców Wiśnicza, Lipnicy Murowanej i Iwkowej, możemy dziś je na nowo podziwiać, tym bardziej, że położone są w atrakcyjnych turystycznie miejscach Wiśnicko-Lipnickiego Parku Krajobrazowego.

Powstanie styczniowe, to drugie powstanie narodowe w czasie zaborów skierowane przeciw carskiej Rosji. W zamiarze jego organizatorów było rozpoczęcie partyzanckiej wojny  ludowej z udziałem całego społeczeństwa, nie tylko warstwy szlacheckiej. Walką objęte miały być ziemie całego ówczesnego Królestwa Polskiego. Rząd Narodowy uprzedzając zarządzony przez carskie władze pobór rekruta, tzw. "brankę" wydał w dniu 22 stycznia 1863 r. manifest, rozpoczynając tym samym zbrojne powstanie. Polacy pozbawieni po upadku powstania listopadowego narodowej armii, musieli podjąć walkę partyzancką, ich oddziały zwane "partiami" nękały carskie armie na szerokim froncie. Powstańcze partie, przez prawie dwa lata czasu trwania powstania stoczyły ponad 1200 potyczek i bitew.

Krzyż powstańczy w Nowym Wiśniczu
Współczesny krzyż powstańczy w Nowym Wiśniczu

W tym zbrojnym narodowym zrywie wzięli również udział obywatele austriackiej Galicji. Do dziś w Nowym Wiśniczu, na przeciwko cmentarza, po lewej stronie drogi z Bochni, znajduje się krzyż  postawiony na pamiątkę powstania. Nie jest to oryginał, gdyż pierwszy krzyż w tym miejscu stanął w 1861 r. i upamiętniał pięciu warszawian poległych 27 lutego 1861 r. w czasie manifestacji patriotycznej przeciw carskiemu zaborcy. Nie trzeba było czekać długo na potwierdzenie patriotycznych postaw mieszkańców Wiśnicza, bo w dwa lata później na wezwanie rodaków zza kordonu, spod tego krzyża wyruszyła do powstania styczniowego miejscowa młodzież, wśród nich Stanisław Serafiński i Stefan Giebułtowski. Dołączyła także do nich patriotyczna młodzież z Lipnicy i pobliskiej Iwkowej. Wsparł ich duchowo i finansowo w tym działaniu młody Jan Matejko, nie mogąc sam brać czynnego udziału w walce zbrojnej. Wyłożył jednak kwotę 500 reńskich, brał także udział w tajnym przewozie broni przez granicę Galicji z Królestwem.

Symboliczny krzyż z 1861 r. nie dotrwał do naszych czasów, lecz został w listopadzie 2003 r. odtworzony wpisując się tym samym na nowo w krajobraz historyczny Nowego Wiśnicza. 

Grupa wiśnicka przybyła do obozu pod Ojcowem. Bezpośrednią komendę nad ochotnikami sprawował Apolinary Kurowski, ówczesnego naczelnik wojenny województwa krakowskiego. W ojcowskim obozie ćwiczyli się w wojennym rzemiośle w oddziałach, mających stać się w przyszłości zalążkiem regularnej armii. Partia Kurowskiego, w obliczu okrążenia ze strony nadciągającej armii carskiej, podjęła 17 lutego 1863 roku bój pod Miechowem. W potyczce tej oddział został pobity i rozproszony. Pokonani powstańcy drobnymi grupkami zmierzali już stąd samodzielnie w swe rodzinne strony.

pamiątkowa tablica pod krzyżem powstańczym na Piekarskiej GórzeLipniccy uczestnicy powstania powróciwszy szczęśliwie na swe ojcowizny, wznieśli na wierzchowinie Piekarskiej Góry, na pamiątkę swoich powstańczych bojów dębowy krzyż, a ówczesny lipnicki proboszcz, ksiądz Szeliga odprawił uroczyste Te Deum w kosciele parafialnym. Krzyż ten w ich odczuciu symbolizował nie tylko Bożą Mękę, ale i cierpienie narodu w niewoli. Krzyż wykonany został z  trwałego drewna dębowego, lecz upływający czas wyrzeźbił i utrwalił na nim rysy niepogody i spiekotę słońca. W początkowych latach XXI w. słup krzyża ulegając spróchnieniu u podstawy, przechylił się grożąc upadkiem i zniszczeniem. Jesienią 2009 r. kombatanci z Lipnicy podjęli starania o jego renowację. Działania te wsparły również władze Gminy Iwkowa, na terenie której krzyż ten de facto się wznosi. 3 maja 2010 r. przy odnowionym już krzyżu odbyła się wielka manifestacja patriotyczna z udziałem okolicznej ludności i miejscowych władz. Pamięć powstania styczniowego i czyn bojowy przodków nie poszły w zapomnienie.

odnowiony krzyż na Piekarskiej Górze nad LipnicąSzafkowa kapliczka wisząca dotąd na skrzyżowaniu ramion krzyża przeniesiona została na pobliskie drzewo, wnękę u podstawy krzyżowego słupa, dotąd pustą, wypełniła płaskorzeźba ze sceną Piety. Samo zaś drzewce krzyża poddane zostało konserwacji i impregnacji. Głaz piaskowcowy wsparty o krzyż mieści zaś słowa informacji o czynie odnowy. Wymiar miejsca pamięci dopełnia drewniana wiata służąca za ołtarz polowy dla sprawowania w tym historycznym miejscu okazjonalnych liturgii Eucharystii. 

 

Otoczenie krzyża na Piekarskiej Górze
Otoczenie krzyża na Piekarskiej Górze

Do krzyża dojść można z Rynku w Lipnicy Murowanej, wpierw za czarnym szlakiem turystycznym (Lipnica Murowana – Rajbrot) prowadzącym w kierunku ostatniego z pasm Pogórza Karpackiego. Przy ścianie lasu dołącza do niego szlak historyczny „Polski Walczącej”oznakowany charakterystyczną „kotwicą”. W przełomie Potoku Piekarskiego między Dominiczną Górą a Piekarską Górą skręca on na południowy-wschód, by prowadzić ostatecznie na wierzchowinę Piekarskiej Góry. Szlak ten doprowadza w połowie wysokości zbocza do niewielkiej polanki z obeliskiem,  to kolejne miejsce pamięci tego obszaru. W latach II wojny światowej odbywały się tu zbiórki miejscowego oddziału AK i mieściła się leśna szkoła podchorążych. Dogodna droga do powstańczego krzyża prowadzi też  zielonym szlakiem turystycznym z Rajbrotu do Czchowa, który przecina u podnóża góry wspomniany wcześniej czarny szlak do Rajbrotu

Jak chce tradycja zachowana w ustnym przekazie, po południowej stronie Piekarskiej Góry wznosi się drugi powstańczy krzyż. Iwkowianie - powstańcy, nie od razu odważyli się powrócić do swych domów, z których nielegalnie jako obywatele Monarchi Austro-Węgierskiej przekroczyli granicę  idąc na wojnę do zaboru rosyjskiego. Rozłożyli się więc obozem na skraju lasu, nad niezwykłym skalnym źródłem u podnóża Piekarskiej Góry. Tu leczyli swoje rany i wracali do sił, pomogła im w tym niezwykła moc źródlanej wody. Dziękując Bogu za ocalenie, ustawili nad bijącą spod skał krynicą dziękczynny krzyż. Sam krzyż jest mniejszy od swego sąsiada na wierzchowinie, ale wykazuje z nim znaczne podobieństwo (na przykład rzeźbienie ramion). W miejscu gdzie łączą się belki krzyża wisi mała, ozdobiona rzeźbieniem drewniana kapliczka, w niej wizerunek Chrystusa Ukrzyżowanego. Otoczenie krzyża jest niebanalnym ustroniem skłaniającym do modlitwy, wyciszenia, zadumy nad przeszłością. Nie mniej osobliwe jest samo źródło, czerpiące wodę ze skalnego masywu Piekarskiej Góry. Wypływa kryniczną wodą, pulsuje w piasku dna jak wywierzysko. Otaczający ustronie las jest mieszany, a bogate runo leśne okrywa kamienistą glebę puszystym kobiercem, wkoło zaś snuje się wszechwładna cisza.

krzyż powstańczy w IwkowejNa Piekarskiej Górze stoją zatem dwa powstańcze krzyże, upamiętniają one ten niezwykły epizod w miejscowych dziejach. A samo źródło, zwane "źródełkiem powstańców" rodzi górski ruczaj, z którego powstaje niżej niezwykły górski strumień, Potok Piekarski. Gdy wiosna nastanie, zachęcam do wędrówek śladami wydarzeń i pamiątek z powstania styczniowego usytuowanych między Wiśniczem, Lipnicą a Iwkową.

Do powstańczego krzyża i źródełka najłatwiej trafić podążając z Lipnicy czarnym szlakiem turystycznym prowadzącym poprzez pensjonat Bacówkę „Czarny Jeleń” do Rajbrotu. Za grupą letniskowych willi, a przed przełęczą między Rogozową, a Piekarską Górą rozciąga się obszerna śródleśna polana. Na jej północnym brzegu w brzeżnych partiach lasu znajduje się owe kultowe miejsce. Malownicze przestrzenie Wiśnicko - Lipnickiego Parku Krajobrazowego będą wdzięcznym terenem wędrówki, a zarazem tłem refleksyjnych wspomnień o czasach walk o niepodległość ojczyzny i narodu.

Zakończmy naszą wędrówkę szlakiem powstańczych śladów i wspomnień, strofami wiersza:

 Krzyże powstańcze z Piekarskiej Góry

Krzyże powstańcze ze dni styczniowych,
Kędy was szukać? Gdzie żeście wryte?, 
Gdy skromne, ciche w drzewach bukowych
Leśnych ustroni stoicie skryte? 

Krzyże powstańcze, krzyże styczniowe
Kiedy was szukać? O jakiej porze?
Czy długo znamię wasze dębowe
Poczeka na mnie w tym mrocznym borze?

Krzyże powstańcze zrosłe w niewoli 
Na nas czekacie?- swą ufne wiarą?,
W górach Pogórza, w iwkowskiej roli, 
Ojczyzny wolnej będąc ofiarą? 

Odnajdziesz pewnie tych krzyży cienie
Na dole wzgórza i góry szczycie, 
Gdzie buków i sosen kręte korzenie,
I z źródła rzeki pulsuje życie.

Modlitwy przyjmą te krzyże stare
Dla  tych, co Bóg, Honor i Ojczyzna
był sednem ich życia,
Za tych, co zmarli za Ciebie i wiarę,
By zawsze twoją była ojcowizna. 

Zmęczonych ramion drzewca rozpięte,
Ryte w drzew miąższu, w litej dębinie,
Historii dzieje i wiara - święte.
Miej je w pamięci, w każdej godzinie.