Śreniawa - Ród polski (...) bywali gniewliwi, wszakoż porządni myśliwi, a tego dokładali, że bywali na golenie chorzy... (Jan Długosz, Insignia)

Opisanie herbu

Szreniawa w średniowieczu
Herb Szreniawa w średniowieczu

W polu czerwonym krzywaśń srebrna, na niej od czoła zaćwieczony krzyżyk kawalerski złoty. Hełm ukoronowany z labrami, z pokryciem czerwonym a podbiciem srebrnym. Klejnot: dwa rogi turze z czterema dzwoneczkami na każdym. W nowożytnej formie herbu klejnot w postaci dwóch trąb myśliwskich, a między nimi lew wyskakujący.

Najstarsze wizerunki herbu z XIV w. przedstawiają ową krzywaśń jako kulę (symbol dawnej władzy) lub część pastorału biskupiego. Już jednak w XV wieku  Krzywaśń opisywano jako symbol rzeki Szreniawy, w okolicy której były najstarsze posiadłości rodu. 

Podobieństwo Szreniawy do Drużyny, spowodowało, że niektórzy heraldycy uznają ich wspólne pochodzenie, inni uważają, że są to dwa oddzielne znaki i rody.

Zawołanie: Ocele, Śrzeniawa

Szreniawa w czasach nowożytnych
Szreniawa w czasach nowożytnych

Legenda herbowa: Jan Długosz podaje, że rycerz Przybysław Szreniawita, na górze wystawił sobie „okazały dwór”. Według podań, pewnej nocy ogromny ogier, którego Przybysław przed trzema laty sprzedał do stada pewnemu węgierskiemu panu, przyszedł do kasztelu, prowadząc ze sobą wielkie stado klaczy, wiodąc je nocami, aby nie dostrzeżono ucieczki. Przybysław otworzył wrota – notuje kronikarz – i całym stadem wzbogacony, na podziękowanie Panu Bogu, postawił kościół na górze. Na pamiątkę tego zdarzenia górę nazwał "Koniuszą". Według tradycji było to w XII w.

Herbowni na ziemi bocheńskiej

Kmitowie

herb Szreniawa na płycie nagrobnej Piotra KmityWywodzili się z Damianic w ziemi proszowickiej. Nabyli oni lub otrzymali Wiśnicz z nadania monarszego w I poł. XIV wieku. Ród Kmitów dostarczył państwu wielu wybitnych dostojników i polityków. Najwybitniejsi z nich to:

  • Jan Kmita, starosta krakowski, który zginął w czasie zamieszek polsko-węgierskich w Krakowie w 1376     
  • Piotr Kmita, wojewoda i kasztelan krakowski, bliski współpracownik królowej Jadwigi i króla Jagiełły
  • Piotr III, wojewoda krakowski, współpracownik Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta 
  • Piotr V, wojewoda krakowski i marszałek wielki koronny, jeden z największych magnatów I poł. XVI wieku w Polsce.

Do połowy XVI wieku, do Kmitów należały liczne dobra skupione wokół zamku w Wiśniczu: 23 wsie dziedziczne, części dwu innych, 1 miasto (Lipnica Murowana) i 5 wsi królewskich. W rodzinnym Wiśniczu wybudowali i bogato uposażyli zamek oraz kościół parafialny. Ostatni z Kmitów, marszałek Piotr, otrzymał w 1523 r. z rąk cesarza tytuł hrabiego na Wiśniczu. Do tradycji i herbu Kmitów nawiązywali Lubomirscy, którzy weszli we władanie Wiśnicza w 1593 r. Choć byli herbu Drużyna zaczęli pisać się "Szreniawa bez krzyża".

Czytaj więcej w artykule Kmitowie z Wiśnicza

Kurowscy

Inni przedstawiciele Szreniawitów na tym terenie to rodzina Kurowskich. Klemens został dziedzicem Kurowa przed rokiem 1392. Od nazwy wsi przyjął nazwisko Kurowski, co potwierdza, że tu właśnie była jego główna siedziba. W podbocheńskim Kurowie urodził się prawdopodobnie jego syn Mikołaj, późniejszy arcybiskup gnieźnieński i bliski doradca króla Władysława Jagiełły. Po jego śmierci Kurów oraz części Damienic, Dołuszyc, Gawłowa, Kamionny i Słomki przeszły w ręce brata Piotra Kurowskiego, kasztelana lubelskiego. 

Czytaj więcej w artykule: Dole i niedole Kurowskich z Kurowa

Kuropatwowie z Łańcuchowa

Pod koniec XV w. przejściowo władali Gawłowem i Słomką

Wybrana ikonografia

  • Dzwon przy kościele parafialnym w Starym Wiśniczu z herbem Szreniawa i inicjałami fundatora PK - Piotr Kmita. 
    Dzwon Piotra Kmity z 1545 r. z herbem i inicjałami fundatora
    Dzwon Piotra Kmity z 1545 r. z herbem i inicjałami fundatora
  • Ekslibris na księdze Piotra Kmity z Wiśnicza w zbiorach Muzeum im. St. Fischera w Bochni
    Szreniawa na jednej z ksiąg z biblioteki Piotra Kmity. Zbiory Muzeum im. St. Fischera w Bochni
    Szreniawa na jednej z ksiąg z biblioteki Piotra Kmity. Zbiory Muzeum im. St. Fischera w Bochni
  • Płyta nagrobna wojewody krakowskiego Piotra Kmity w katedrze wawelskiej

Ciekawostki

W bitwie pod Grunwaldem walczyły dwie chorągwie pod znakiem Szreniawy - jedna dowodzona przez Mikołaja Kmitę z Wiśnicza, druga wystawiona przez arcybiskupa Mikołaja Kurowskiego

Literatura

  • J. Szymański, Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993
  • J. Szymański, Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku, Warszawa 2001
  • R. Trawka, Kmitowie. Studium kariery politycznej i społecznej w późnośredniowiecznej Polsce, Kraków 2005
  • S. Sroka, Rodzina Kurowskich w XIV - XV w. Ze studiów nad dziejami możnowładztwa małopolskiego w Średniowieczu, Kraków 1990
  • S. Mateszew, Osadnictwo i stosunki własnościowe do końca XV w., Bochnia. Dzieje miasta i regionu, pod red. F. Kiryka i Z. Ruty, Kraków 1980