Puszcza Niepołomicka

Puszcza Niepołomicka to jedna z większych atrakcji turystycznych powiatu bocheńskiego. Ten wielki kompleks leśny jest atrakcyjny nie tylko dla miłośników przyrody (rezerwaty przyrody, rzadkie okazy flory i fauny, leśne uroczyska) i myśliwych, ale także dla wszystkich entuzjastów wycieczek rowerowych czy długich spacerów.  Nie brakuje tu też ciekawych obiektów historycznych.

mapa puszczyDziś jej teren obejmuje około 115 kilometrów kwadratowych i rozciąga się od Niepołomic do Bochni i Drwini. Od Stanisławic aż po Proszówki jej południowe krańce otacza autostrada A4. Pierwotnie zajmowała cały obszar Kotliny Nadwiślańskiej i ciągnęła się aż po Sandomierz. W okolicach Bochni wjechać do niej można w Stanisławicach, Damienicach, Proszówkach, Baczkowie, Mikluszowicach. Sprzyjają temu liczne drogi asfaltowe i dukty leśne przecinające puszczę wzdłuż i wszerz.

Rezerwat przyrody LipówkaNajcenniejsze okazy flory i fauny chronione są w rezerwatach przyrody:

  1. "Dębina" w pobliżu Proszówek
  2. "Długosz królewski" na pólnoc od Stanisławic
  3. "Gibiel" - północny skraj głównego kompleksu leśnego
  4. "Koło" - na północ od Zabierzowa Bocheńskiego
  5. "Lipówka" - na terenie Lasu Grobla k. Ispiny
  6. "Wiślisko Kobyle" - Las Grobla

Oprócz atrakcji przyrodniczych, spotkamy tu wiele miejsc o ciekawej historii, sięgającej nieraz wiele stuleci wstecz. Spróbujmy poznać te, które leżą na terenie ziemi bocheńskiej lub w jej sąsiedztwie.

Historia Puszczy

Pierwsza informacja o puszczy pochodzi z dokumentu z 1242 r., kiedy to to nazywano ją "Las Kłaj". W 1393 r. występują już pod nazwą "Las Niepołomicki", a w 1441 r. użyto po raz pierwszy nazwy "Puszcza Niepołomicka". Nazwa Niepołomicka pochodzi od staropolskiego słowa niepołomny, co znaczyło coś twardego, niezniszczalnego. Przez cały okres dziejów Polski puszcza była własnością państwa - najpierw królów Polski (XIII - XVIII w.), a po rozbiorach przeszła na własność skarbu państwa. 

Dąb króla Augusta IIDługie wieki puszcza była znakomitym terenem łownym, z którego korzystali królowie polscy
Drogą zwaną "Królewską" udawali się na polowania w głąb puszczy m.in. królowie: Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło, Zygmunt Stary, Zygmunt August, Stefan Batory, August II Sas. Polowano wtedy na grubą zwierzynę: niedźwiedzie, dziki, tury, łosie, jelenie, żubry, wilki. Puszcza też dostarczała drewna, a opiekę nad nią sprawowali wyznaczeni przez starostwo niepołomickie łowczy i leśniczy. Niestety w czasie zaborów Austriacy wycięli stary drzewostan, sadząc na to miejsce, szybko rosnący las sosnowy. Ogromne spustoszenia w drzewostanie puszczy poczynili również Niemcy, którzy drewno z puszczy wysyłali na fronty II wojny światowej.

Resztki prastarej puszczy...Trudna do przebycia puszcza przez wieki była miejscem schronienia dla ludzi uciekających przed epidemią chorób zakaźnych, czyli tzw.  "morowego powietrza". Uciekano tu przed Szwedami i Kozakami w połowie XVII wieku. W czasie powstania styczniowego miała się tu schronić jedna z partii powstańczych, a w pierwszych dniach września 1939 r. wycofujące się na wschód oddziały Armii Kraków wybierały drogę przez Puszczę aby uniknąć zakorkowanych dróg i ataków lotnictwa niemieckiego.

1 maja 1943 r. przez Puszczę Niepołomicką wiodła droga trzech uciekinierów z obozu koncentracyjnego w Oświęcmiu: Jana Redzeja, Edwarda Ciesielskiego i Witolda Pileckiego. Ten ostatni, bohater okupowanej Polski i walki o jej niepodległość, w rejonie Poszyny został postrzelony, ale szczęśliwie dotarł do Bochni, gdzie schronił się u rodziny Oborów przy ul. Sądeckiej. Więcej na ten temat TUTAJ

Właśnie okres II wojny światowej zaznaczył się walką na tych terenach, najpierw żołnierzy września 1939 r., a potem oddziałów partyzanckich.  Wojna pozostawiła też po sobie mogiły żołnierzy polskich oraz zamordowanych Żydów z Bochni i Niepołomic.

Poszyna

Legenda mówi, że nawa tego miejsca pochodzi od tragicznego wypadku jaki miał mieć tu miejsce w czasie jednego z polowań króla Zygmunta Starego. Król zażyczył sobie polowanie na niedźwiedzia, którego ponoć sprowadzono specjalnie z lasów litewskich. W czasie łowów rozjuszony niedźwiedź zaatakował m.in. królową Bonę, która będąc brzemienna spadła z konia i przedwcześnie urodziła syna. Dziecko umarło i zostało pochowane w kościele w Niepołomicach. Tak więc mówiono, że królowa pojechała do puszczy niejako "po syna", stąd dzisiejsza Poszyna. Tak naprawdę jednak ta leśna osada istniała już w 1365 r. - a więc jeszcze w czasach Kazimierza Wielkiego. Wielki entuzjasta łowów, jakim był Władysław Jagiełło, zlecił w 1394 r. cieśli Krupie budowę pałacu (dworu) i stajni dla koni królewskich w Posynie. Wkrótce ta puszczańska osada się rozbudowała i stanowiła kwaterę dla królewskich polowań. Oprócz drewnianego dworu, była tam zagroda i pole, oraz tartak i młyn na potoku Traczówka. Przez blisko dwa stulecia traczami w Poszynie była rodzina Bochenków, o czym wspomina jeszcze lustracja królewska z 1736 r. Wg podań, niedaleko Poszyny znajduje się miejsce zwane Na Zbóju, gdzie widoczne są tam ślady jak gdyby rowów, obwałowań i kopca. Tradycja przypisuje usypanie ich przez bandę zbójecką, która miała napadać i obrabowywać kupców, jadących śródleśną drogą. 

Obecnie na Poszynie znajduje się ośrodek hodowlany żubrów, do którego w 1938 r. sprowadzono okazy z Puszczy Białowieskiej. Żubry niepołomickie mają też domieszkę krwi kaukaskiej. Niestety, te piękne zwierzęta można oglądać tylko za zezwoleniem służb leśnych ze specjalnej platformy widokowej.

Cmentarz wojenny na Osikówce

Cmentarz wojenny na Osikówce w Puszczy NiepołomickiejNiedaleko Poszyny, przy drodze do Stanisławic, położony jest niewielki cmentarz wojenny, na którym pochowano 52 żołnierzy z 5 Pułku Strzelców Podhalańskich. Żołnierze ci, pod dowództwem kapitana Edwarda Szymańskiego, polegli 9 września 1939 r. w zażartej walce z Niemcami. Miejsce ich schronienia w puszczy, zostało ponoć ujawnione przez jednego z robotników tartaku w Kłaju Jakuba Materna, który potem z wyroku Polski Podziemnej został skazany na śmierć i rozstrzelany przez żołnierzy Armii Krajowej. Otoczeni przez Niemców, żołnierze próbowali wydostać się z okrążenia. Ci, którym się to udało, otrzymali schronienie i cywilne ubrania od okolicznej ludności. Większość (56) jednak zginęła i na zawsze spoczęła w puszczańskim uroczysku zwanym "Osikówka" 
Zbiorowy grób otoczony jest łańcuchami na słupkach, w głębi stoją trzy duże betonowe krzyże. Więcej na ten temat zobacz TUTAJ

Mogiły żydowskie w Baczkowie

Mogiły żydowskie w BaczkowieW lesie na pograniczu Proszówek i Baczkowa znajdują się mogiły około 500 Żydów rozstrzelanych przez hitlerowców 25 sierpnia 1942 r. Ich śmierć była wynikiem likwidacji bocheńskiego getta w sierpniu tegoż roku. Dwa tysiące osób zdolnych do podróży załadowano do wagonów towarowych i wywieziono do obozu w Bełżcu. Pozostałych - głównie dzieci, ludzi starych i chorych, załadowano na ciężarówki i przewieziono do puszczy. Już kilka dni wcześniej Żydzi pod eskortą Niemców kopali doły-własne mogiły. Gdy rozpoczynali pracę, cyniczni Niemcy kazali im śpiewać:

Marszałek Śmigły-Rydz nie nauczył nas nic,
A Hitler złoty nauczył nas roboty

Po zabraniu ubrań i rzeczy należących do Żydów, Niemcy wykonali egzekucję, a serie z karabinów maszynowych długo słyszeli mieszkańcy pobliskich Proszówek. Wg niektórych świadków, jeszcze przez kilka dni ziemia miała się ruszać na miejscu kaźni. Dziś zbiorowy grób jest ogrodzony metalowym płotem, a w środku znajdują się cztery kamienne tablice z napisami polskimi i hebrajskimi. Mogiła jest odnowiona i otoczona opieką przez Szkołę Podstawową w Baczkowie, a można do niej dotrzeć leśną drogą od strony Damienic (za szlabanem skręcamy w prawo) lub od Baczkowa (za szlabanem skręcamy w lewo).

Z mogił wojennych najmniej jest chyba znana mogiła żołnierza radzieckiego w pobliżu drogi do Gawłówka. Pochowano w niej skoczka-dywersanta, który został zrzucony 31 lipca 1944 r. i zastrzelony przez niemieckiego strażnika z tartaku z Kłaja. Więcej na ten temat czytaj TUTAJ

Z kolei mogiła z krzyżem w lesie przy drodze z Ispiny do Chobotu upamiętnia ofiary pacyfikacji wsi Ispina 2 czerwca 1943 r.

Niedaleko, przy tej samej drodze, znajduje się tzw. "Czarny krzyż" mający upamiętniać rzekomo 21 ofiar chłopskich, zabitych przez Austriaków w czasie powstania styczniowego 1863 r.

Ślady lotniczych katastrof

W ostatnich latach, dzięki działaniom pasjonatów historii i militariów, udało się odnaleźć miejsca zestrzeleń samolotów, które zakończyły swoje loty nad Puszczą lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie.

Obelisk w Kłaju uapamiętniający upadek samolotu w wrześniu 1939 r.3 września 1939 r. nad Puszczą został zestrzelony przez niemieckie bombowce samolot PZL P.11 c pilotowany przez ppor. Wacława Króla. Sam pilot wyskoczył na spadochronie i szczęśliwe wylądował w Kłaju, a jego samolot rozbił się na skraju lasu. Szczątki samolotu zostały odnalezione przez Janusza Czerwińskiego z Kłaja i eksplorowane 5 kwietnia 2012 r. Artefakty znalezione podczas poszukiwań, oczyszczone i zakonserwowane trafiły do Izby Regionalnej w Kłaju. Miejsce upadku samolotu, w sąsiedztwie osiedla wojskowego w Kłaju, upamiętnia pamiątkowa tablica.

Na wiosnę 1944 r. na obrzeżach Puszczy, w rejonie Zabierzowa Bocheńskiego rozbił się samolot niemiecki Messerschmitt 109. Jego pozostałości zostały wydobyte w październiku 2012 r.

W styczniu 1945 r. nad północną częścią Puszczy, w rejonie Olszyn, Niemcy zestrzelili radziecki bombowiec Pe-2. Poległych lotników miano pochować w pobliskim Chobocie. W tym czasie w Gawłówku zakończył swój lot major Mikołaj Szaranda, pilot myśliwca Jak-3 zestrzelonego przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą i pochowany na cmentarzu w Mikluszowicach.

Szlaki turystyczne

Na obszarze puszczy wytyczono szlaki do turystyki pieszej i rowerowej. Większość z nich przebiega w zachodniej części, w rejonie Niepołomic. W części wschodniej, leżącej w granicach obecnego powiatu bocheńskiego warto wymienić szlaki:

  1. Pieszy zielony Niepołomice - Stanisławice. W rejonie Stanisławic przebiega m.in. obok cmentarza wojennego na Osikówce i rezerwatu "Długosz królewski"
  2. Rowerowy niebieski Pierścień Solny "Salina Cracoviensis" z Wieliczki. Fragment tego szlaku biegnie z Bochni przez Damienice i Puszczę do skrzyżowania z tzw. "Żubostradą" i dalej na zachód w stronę Niepołomic
  3. Rowerowy czarny - łącznik "Dolina Dolnej Drwinki". Od skrzyżowania ze szlakiem niebieskim w Puszczy, przez Drwinię do Uścia Solnego.

Warto jednak wytyczać własne trasy, wykorzystując istniejącą gęstą sieć dróg asfaltowych i ziemnych, które pomogą nam w odkrywaniu ciekawych miejsc tego pięknego kompleksu leśnego.

Ważniejsza literatura:

  • J. Zinkow, Wokół Niepołomic i Puszczy Niepołomickiej, Niepołomice 2009
  • J. Szpetkowski, Z. Bonczar, W.A. Jamka, Niepołomice w historii i tradycji polskiego łowiectwa, Kraków 2005
  • Puszcza Niepołomicka Niepołomice, mapa wyd. Compass, wyd 4, 2013 r.
  • J. Kracik, Ludzie królewskich Niepołomic, Kraków 2008
  • J. Kucybała, Osikówka, ostatnia bitwa podhalańczyków [w:] Wiadomości Bocheńskie, Rok XVI nr 2, lato 2009